لیستریا چیست؟
لیستریا (Listeria monocytogenes) یک نوع باکتری است که می‌تواند در خاک، آب، گیاهان و حیوانات یافت شود. این باکتری به خصوص در محیط‌های مرطوب و خنک به خوبی رشد می‌کند و می‌تواند در دمای یخچال نیز زنده بماند و تکثیر شود. لیستریا می‌تواند باعث بیماری به نام لیستریوزیس شود که یک عفونت جدی است و بیشتر در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، زنان باردار، نوزادان و سالمندان خطرناک است.
اهمیت آزمایش لیستریا در صنایع غذایی
آزمایش لیستریا در صنایع غذایی به دلایل زیر بسیار مهم است:
- حفظ سلامت عمومی: لیستریا می‌تواند باعث بیماری جدی و حتی مرگ شود، به خصوص در گروه‌های آسیب‌پذیر.
- جلوگیری از شیوع بیماری: شناسایی و حذف منابع آلودگی لیستریا می‌تواند از شیوع گسترده بیماری جلوگیری کند.
- رعایت قوانین و مقررات: بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی قوانین سختگیرانه‌ای در مورد حضور لیستریا در مواد غذایی دارند و تولیدکنندگان ملزم به انجام آزمایش‌های منظم هستند.
- حفظ اعتبار برند: شناسایی و رفع آلودگی لیستریا قبل از رسیدن محصول به دست مصرف‌کننده می‌تواند از آسیب به اعتبار برند جلوگیری کند.
روش‌های مختلف آزمایش لیستریا
روش‌های مختلفی برای آزمایش لیستریا در صنایع غذایی وجود دارد که به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- روش‌های سنتی (کشت و شناسایی بیوشیمیایی):
- مراحل:
- نمونه‌برداری: جمع‌آوری نمونه‌های مختلف از مواد غذایی و سطوح تماس با غذا.
- پیش غنی‌سازی: قرار دادن نمونه در محیط کشت مایع برای افزایش تعداد باکتری‌ها.
- کشت انتخابی: انتقال نمونه به محیط کشت جامد انتخابی برای رشد لیستریا و جلوگیری از رشد سایر باکتری‌ها.
- شناسایی: بررسی کلنی‌های رشد کرده و انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی برای تأیید وجود لیستریا.
- مزایا: ارزان و در دسترس بودن.
- معایب: زمان‌بر بودن (چند روز تا یک هفته) و نیاز به تخصص فنی.
- روش‌های سریع (بر پایه PCR و ELISA):
- PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز):
- مراحل:
- استخراج DNA: استخراج DNA از نمونه.
- تکثیر DNA: تکثیر قطعه خاصی از DNA لیستریا با استفاده از PCR.
- تشخیص: شناسایی قطعه تکثیر شده با استفاده از روش‌های مختلف مانند الکتروفورز ژل.
- مزایا: سرعت بالا (چند ساعت)، حساسیت و دقت بالا.
- معایب: هزینه بالاتر و نیاز به تجهیزات پیشرفته.
- ELISA (آزمایش ایمونوسوربنت مرتبط با آنزیم):
- مراحل:
- اضافه کردن نمونه به چاهک: نمونه به چاهک حاوی آنتی‌بادی‌های خاص لیستریا اضافه می‌شود.
- اضافه کردن آنتی‌بادی ثانویه: آنتی‌بادی ثانویه متصل به آنزیم به چاهک اضافه می‌شود.
- اضافه کردن سوبسترا: سوبسترا به چاهک اضافه می‌شود و در صورت وجود آنزیم، واکنش رنگی ایجاد می‌شود.
- اندازه‌گیری جذب نوری: میزان رنگ تولید شده با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه‌گیری می‌شود.
- مزایا: سرعت بالا، سهولت استفاده.
- معایب: حساسیت کمتر نسبت به PCR.
تجهیزات آزمایشگاهی مربوطه
تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز برای آزمایش لیستریا بسته به روش مورد استفاده متفاوت است، اما به طور کلی شامل موارد زیر می‌شود:
- تجهیزات عمومی آزمایشگاه میکروبیولوژی:
- اتوکلاو
- انکوباتور
- هود میکروبی
- میکروسکوپ
- سانتریفیوژ
- شیکر
- ترازوی حساس
- pH متر
- ظروف شیشه‌ای و پلاستیکی استریل
- تجهیزات مورد نیاز برای روش‌های سنتی:
- محیط‌های کشت (مایع و جامد)
- پلیت استریل
- لوپ و سوزن کشت
- لام و لامل
- رنگ‌های گرم
- تجهیزات مورد نیاز برای روش‌های سریع:
- دستگاه PCR
- دستگاه الایزا ریدر (اسپکتروفتومتر)
- میکروپلیت
- میکروپیپت
کیت‌های PCR و ELISA